– ustanowione przez Boga (Ap 51)
– godne czci (Gan 21)
– żona poddana jest mężowi (Trul 70; Gan 17)
– ganiący małżeństwo ma być wyklęty (Gan 1)
– ślubujący dziewictwo z pogardy dla małżeństwa, ma być wyklęty (Gan 9)
– żona porzucająca męża z pogardy dla małżeństwa, ma być wyklęta (Gan 14)
– duchownych i świeckich gardzących małżeństwem należy karać (Ap 5, 51)
– osoba głosząca, że żonaty kapłan nie może udzielać komunii ma być wyklęta (Gan 4)
– porzucających dzieci pod pozorem ascezy, należy wyklinać (Gan 15)
– porzucających dzieci należy karać jak zabójców (Baz 33, 52)
– za aborcję należy karać dziesięcioletnią ekskomuniką (Anc 21; Baz 2, 8, 21)
– nierząd nie jest małżeństwem (Baz 26)
– homoseksualiści są ekskomunikowani (Anc 16, 17; Baz 7, 63)
– sodomici są ekskomunikowani (Baz 7, 62)
– mężczyznom nie wolno kąpać się w łaźni razem z kobietami (Trul 77; Laod 30)
2. ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA
– nie wolno koronować nieprawych małżeństw (Teof 13)
– potrzebna jest zgoda rodziców lub właścicieli (Baz 38, 40, 42)
– uwiedzenie podlega karze, ale może być zawarte małżeństwo z uwiedzioną (Baz 25)
– zakaz porywania kobiet (Chal 27; Trul 92; Baz 22, 30, 37)
– małżeństwa nie mogą zawierać:
biskupi (Trul 12)
zakonnicy, zakonnice i dziewice poświęcone Bogu (Chal 16; Baz 6, 18)
diakonisy (Chal 15)
biskupi, prezbiterzy, diakoni i subdiakoni (Ap 26; Trul 3, 6)
wierni z niewiernymi (Chal 14, Trul 72), chyba że niewierni dadzą obietnicę przyjęcia ortodoksji (Chal 14; Trul 72; Laod 10, 31)
za życia współmałżonka (Trul 87; Baz 77)
w pokrewieństwie duchowym (Trul 53)
w pokrewieństwie cielesnym (Trul 54; Neoc 2; Baz 23, 67, 68, 75, 76, 78, 87; Tym 11) i związek taki podlega rozwiązaniu oraz karze (Trul 54; Baz 78)
– nie wolno zawierać małżeństw w Wielkim Poście (Laod 52)
—> Małżeństwa nieprawe
3. MAŁŻEŃSTWO DUCHOWNYCH
– lektor i kantor mogą zawrzeć małżeństwo (Ap 26; Trul 6)
– lektor współżyjący przed ślubem (Baz 69)
– lektor cudzołożnik (Teof 6)
– diakonisa po zawarciu małżeństwa jest ekskomunikowana (Chal 15)
– diakonisa grzesząca z poganinem (Baz 44)
– diakonów małżeństwo (Anc 10)
– diakon cudzołożnik zostaje wykluczony z diakonatu (Baz 3), ale może pełnić niższe funkcje kościelne (Neoc 10)
– diakona małżeństwo z siostrzenicą (Teof 5)
– duchowny po święceniach nie może zawrzeć małżeństwa (Neoc 1; Trul 6)
– duchowny może być żonaty (Trul 13)
– duchowny żonaty może rozdawać komunię (Gan 4)
– małżeństwo duchownych w krajach barbarzyńskich (Trul 30)
– dwukrotnie żonaty nie może być duchownym (Ap 17; Trul 3; Baz 12)
– duchowny nie może mieć żony innowierczej (Chal 14)
– duchowny cudzołożnik jest pozbawiony godności (Ap 25; Neoc 1, 9)
– duchowny nie może mieszkać z kobietami (Nic I, 3, 5; Nic II, 18; Baz 88)
– duchowny nie może utrzymywać jawnogrzesznic (Trul 86)
– duchowny nie może obcować z poświęconymi Bogu (Trul 4)
– duchowny mający nieprawe małżeństwo (Trul 26; Baz 27)
– duchownym nie może być mający nieprawą żonę (Ap 18, 19)
– duchowny nie może kąpać się w łaźni z kobietami (Trul 77; Laod 30)
– mąż cudzołożnicy nie może być duchownym (Neoc 8)
– duchowny nie może wypędzić żony pod pozorem ascezy (Ap 5; Trul 13)
– cudzołożna żona duchownego ma być odprawiona (Neoc 8)
– duchowni uczestniczący w weselach (Nic II, 22; Trul 24; Laod 54)
– duchowny nie może brać udziału w weselu dwużeńca (Neoc 7)
– duchownych obowiązuje aktualny celibat (Trul 13; Kart 4; Tym 5, 13; Dion 3)
– biskupa obowiązuje celibat (Trul 12, 47)
– żona wybranego na biskupa ma udać się do klasztoru (Trul 12, 48)
– biskupom i igumenom nie może posługiwać kobieta (Nic II, 18)
– dzieci duchownych nie mogą zawierać małżeństw z heretykami lub poganami (Kart 30)
– cudzołożnik nie może zostać duchownym (Ap 61)
– duchowny nie może sam chodzić do wdów i dziewic (Kart 47)
– biskupi, prezbiterzy i diakoni winni we wszystkim zachowywać wstrzemięźliwość (Kart 3)
4. OBOWIĄZKI CHRZEŚCIJAN NA WESELU
– zakaz tańczenia i skakania na weselach (Laod 53)
– zakaz oglądania przez duchownych nieskromnych przedstawień na weselach (Trul 22; Laod 54)
5. OBOWIĄZKI DUCHOWE MAŁŻONKÓW
– celibat aktualny duchownych (Trul 13; Kart 4, 34, 81; Tym 5, 13; Dion 3)
– celibat przed przyjęciem Eucharystii (Tym 5)
– celibat w sobotę i niedzielę (Tym 13)
– celibat czasowy tylko dla modlitwy (Dion 3)
– kobieta menstruująca nie może przystępować do Eucharystii (Dion 2; Tym 7)
– kobieta w połogu w Wielkim Tygodniu może spożywać pokarmy (Tym 8)
– kobiety mają milczeć w kościele (Trul 70)
– prezbiterzy i diakoni winni we wszystkim zachowywać wstrzemięźliwość (Kart 3)
– pochwala się wstrzemięźliwość połączoną z pobożnością (Gan 21)
– potępienie fałszywej ascezy (Gan 17)
6. DZIECI
– porzucający pod pozorem ascezy dzieci, są wyklęci (Gan 15)
– pod pozorem ascezy nie wolno porzucać rodziców (Gan 16)
– za porzucenie dziecka kara jak za zabójstwo (Baz 33, 52)
– aborcja pociąga dziesięcioletnią ekskomunikę (Anc 21; Baz 8, 21)
– dzieci duchownych nie mogą zawierać małżeństw z heretykami lub poganami (Kart 30)
7. DZIEWICE I MNISI
– dziewice nie mogą wychodzić za mąż bez zgody ojca (Baz 38)
– dziewica zaręczona i porwana ma być zwrócona oblubieńcowi (Anc 11)
– kto zgwałcił niezaręczoną dziewicę musi się z nią ożenić i podlega karze (Ap 67)
– uwiedziona siłą nie ponosi winy (Baz 49)
– dziewica gardząca małżeństwem podlega klątwie (Gan 10)
– dziewictwo godne jest czci (Gan 21)
– dziewica poświęcona Bogu nie może zawierać małżeństwa (Chal 16; Baz 6)
– dziewica poświęcona Bogu nie może żyć z jakimś mężczyzną jak z bratem (Anc 19)
– grzech dziewicy poświęconej Bogu jest większy niż wdowy (Baz 18)
– upadła dziewica poświęcona Bogu podlega karze za cudzołóstwo (Baz 18, 60), a jej małżeństwo podlega rozwiązaniu (Baz 6)
– kto pojmuje dziewicę poślubioną Bogu cudzołoży (Baz 18), ale miejscowy biskup może upadłym dziewicom okazać miłosierdzie (Chal 16)
– mnich po zawarciu małżeństwa karany jest za cudzołóstwo (Trul 44; Anc 19; Baz 19, 60), ale biskup może okazać mu miłosierdzie (Chal 16)
– mnich nie może kąpać się w łaźni z kobietami (Trul 77)
– ślub dziewictwa złożony w herezji nie jest ważny (Baz 20)
– śluby składane przez mężczyzn poza klasztorem, nie są ważne (Baz 19)
– kobiety nie mogą nocować w męskich klasztorach, a mężczyźni w żeńskich (Trul 47)
8. WDOWY
– wdowa może powtórnie wyjść za mąż (Baz 41)
– po wyjściu za mąż przestaje być pod opieką Kościoła (Baz 24)
– upadła wdowa jest osądzana jak niewolnica (Baz 18)
– sześćdziesięcioletnia wdowa jeżeli chce powtórnie wyjść za mąż zostaje pozbawiona Eucharystii do tego czasu, aż porzuci nieczystość (Baz 24)
– owdowiała niewolnica może powtórnie wyjść za mąż (Baz 53)
9. NIEPRAWE MAŁŻEŃSTWO I KARY ZA JEGO ZAWARCIE
– z synową jest cudzołóstwem (Baz 76)
– z macochą kazirodztwem (Baz 79)
– rodzeństwa karane jest jak za zabójstwo (Baz 67)
– z siostrą ojca lub matki (Baz 75)
– dwóch sióstr z dwojgiem braci jest cudzołóstwem (Baz 78)
– mężczyzna poślubiający dwie siostry jest ekskomunikowany (Baz 29, 87)
– kobieta poślubiająca dwóch braci jest ekskomunikowana do końca życia (Neoc 2; Baz 29)
– między krewnymi jest nierządem (Baz 68) i jest zakazane (Baz 87)
– pokrewieństwo cielesne jest przeszkodą małżeńską (Trul 54)
– powinowactwo duchowe jest przeszkodą małżeńską (Trul 53)
– z heretykami (Chal 14; Trul 72; Laod 31), chyba że złożą obietnicę przyjęcia ortodoksji (Chal 14; Trul 72; Laod 10, 31)
– duchownych po przyjęciu święceń (Chal 15; Trul 6, 12, 47; Neoc 1)
– mnichów i dziewic po złożonych ślubach (Chal 16; Trul 44; Anc 19; Baz 6, 18, 19, 60), a ich związek podlega rozwiązaniu (Baz 6, 18)
– zawarte bez zgody rodziców lub właścicieli (Baz 38, 40, 42)
– duchowny zawierający małżeństwo po święceniach zostaje pozbawiony godności (Trul 6; Neoc 1)
– duchowny związany z niewiedzy nieprawym małżeństwem musi powstrzymywać się od czynności kapłańskich, ale nie zostaje pozbawiony godności (Trul 26)
– wątpliwe małżeństwa (Baz 46)
– duchowny nie może uczestniczyć w nieprawym weselu (Tym 11)
– casusy: nieprawe małżeństwo (Teof 13); zdeprawowanie siostry własnej narzeczonej (Anc 25); małżeństwo z opętaną (Tym 15)
10. POWTÓRNE MAŁŻEŃSTWO
– jest lekarstwem przeciwko nierządowi (Baz 27) i wymaga pokuty (Laod 1)
– dwużeńcy są ekskomunikowani na rok lub dwa (Baz 4)
– dwukrotnie żonaty nie może być duchownym (Ap 17; Trul 3; Baz 12)
– kapłan nie może brać udziału w weselu dwużeńca (Neoc 7)
11. TRZECIE MAŁŻEŃSTWO
– trzecie małżeństwo jest nieczystością w Kościele (Baz 50)
– trójżeniec podlega karze (Baz 4, 80)
12. CZWARTE MAŁEŃSTWO
– jest sprawą zwierzęcą, gorszą od rozpusty (Neoc 3; Baz 4, 80)
13. WIELOŻEŃSTWO
– jest sprawą zwierzęcą, gorszą od rozpusty (Baz 80, Neoc 3)
– podlega karze (Neoc 3; Baz 4, 80)
14. NIERZĄD – NIERZĄDNICA – NIERZĄDNIK
– rozróżnienie nierządu i cudzołóstwa (Grzeg 4)
– nierządnikiem jest mężczyzna mający związek seksualny z wolną kobietą (Baz 21; Grzeg 4)
– nierządnicą jest dziewczyna, która wyszła za mąż bez zgody ojca (Baz 38) lub niewolnica bez zgody właściciela (Baz 40, 42)
– nierząd nie jest małżeństwem (Baz 26)
– nierządem jest związek z krewnymi (Baz 68)
– kto dobrowolnie wyzna ten grzech ma być traktowany łagodniej niż przyłapany na nim (Grzeg 4)
– kara wynosi dziewięć lat (Grzeg 4), siedem lat (Baz 59), cztery lata (Baz 22) lub trzy lata (Baz 38) ekskomuniki, ale może być złagodzona (Baz 74); przebieg kary (Baz 22, 59; Grzeg 4)
– kobieta nieświadomie poślubiająca żonatego mężczyznę dopuszcza się nieświadomie nierządu (Baz 46)
– kwestia porwania zaręczonej lub cudzej żony (Baz 22)
– małżeństwo zawarte bez zgody ojca lub właściciela wymaga trzyletniej ekskomuniki (Baz 38)
– duchowny nierządnik jest pozbawiony godności (Ap 25; Neoc 1; Baz 3, 32, 51, 70)
– lektor, który zgrzeszył przed ślubem nie może być podniesiony do innych godności (Baz 69)
– utrzymywanie nierządnic podlega karze (Trul 86)
– sodomia i kara za nią (Anc 16, 17)
15. CUDZOŁÓSTWO – CUDZOŁOŻNIK – CUDZOŁOŻNICA
– cudzołożnikiem nazywany jest ktoś łączący się z cudzą żoną (Baz 18, 21; Grzeg 4)
– mężatka związana z innym mężczyzną cudzołoży (Baz 31)
– kobieta współżyjąca z cudzołożnikiem jest cudzołożnicą (Baz 39)
– do cudzołóstwa zalicza się sodomię i homoseksualizm (Grzeg 4)
– cudzołożnikiem jest mąż porzucający żonę i biorący inną (Ap 48; Trul 87; Kart 115; Baz 9, 77)
– zawierający małżeństwo z dziewczyną zaręczoną innemu (Trul 98)
– biorący dziewicę poświęconą Bogu (Trul 4; Anc 19; Baz 18)
– wstępujący w związek po odebraniu mu cudzej żony, jako winny w sprawie pierwszej (Baz 37)
– mężatka porzucająca męża i wychodząca za innego (Trul 87; Kart 115; Baz 9)
– mężatka wiążąca się z innym pod nieobecność męża, przed przekonaniem się o jego śmierci (Trul 93; Baz 31)
– żona żołnierza, jeśli zawrze nowy związek w okresie braku danych o mężu (Trul 93; Baz 36)
– dziewica, która złożyła ślub czystości i naruszyła go (Baz 18, 60)
– porzucony przez żonę godzien jest wspólnoty z Kościołem, a ona kary (Trul 87; Baz 35)
– porzucona żona powinna zostać sama (Kart 115), aby nie stać się cudzołożnicą (Baz 48)
– opuszczony mąż powinien pozostać sam (Kart 115)
– obyczaj nakazuje żonom pozostawać z niewiernymi mężami (Baz 9)
– mąż porzucony przez żonę godzien jest miłosierdzia i żyjącą z nim kobietę nie należy osądzać (Baz 9)
– duchowny cudzołożnik jest pozbawiony godności (Neoc 1, 9)
– mąż cudzołożnicy nie może być duchownym (Neoc 8)
– cudzołożna żona duchownego ma być odprawiona (Neoc 8)
– cudzołożny diakon jest pozbawiony diakonatu (Baz 3), ale może pełnić niższe funkcje kościelne (Neoc 10)
– cudzołożny lektor (Baz 59; Teof 6)
– cudzołóstwo z synową (Baz 76)
– cudzołóstwo z dwojgiem sióstr (Baz 78)
– uwiedziona siłą nie cudzołoży (Baz 49)
– kobiety nie mogą mieszkać z mężczyznami (Trul 5; Baz 88)
– nie wolno w łaźni kąpać się mężczyznom razem z kobietami (Trul 77; Laod 30)
– cudzołożników przyjmuje się do wspólnoty Kościoła po trzydziestu latach (Baz 7), po piętnastu latach (Baz 7, 58) lub po siedmiu latach, gdy pokutują we łzach (Trul 87; Anc 20; Baz 77) i pokuta może zostać złagodzona (Baz 74; Grzeg 4)
– nie wolno ujawniać publicznie imienia cudzołożnej kobiety (Baz 34)
16. PRZECIW ENKRATYSTOM
– duchowny nie może wypędzić żony pod pozorem ascezy (Ap 5; Trul 13)
– duchowny i świecki nie może z pogardy powstrzymywać się od małżeństwa (Ap 51; Gan 19)
– porzucający rodziców pod pozorem ascezy, są wyklęci (Gan 16)
– porzucający dzieci pod pozorem ascezy, są wyklęci (Gan 15)
– zachowujący dziewictwo i wywyższający się nad żonatych, są wyklęci (Gan 10)
– żona opuszczająca męża z pogardy dla małżeństwa, jest wyklęta (Gan 14)
– niektórych heretyków odrzucających małżeństwo należy powtórnie chrzcić (Baz 47)
Wykaz skrótów
Anc – Synod w Ancyrze (314 rok)
Ap – Kanony Apostolskie
Baz – Kanony św. Bazylego Wielkiego (zm. 379)
Chal – Sobór Chalcedoński (451 rok)
Dion – Kanony św. Dionizego Aleksandryjskiego (zm. 246)
Gan – Synod w Gangrze (ok. 343 roku)
Grzeg – Kanony św. Grzegorza z Nyssy (zm. 394)
Kart – Synod w Kartaginie (419 rok)
Laod – Synod w Laodycei (koniec IV wieku)
Neoc – Synod w Neocezarei (314 rok)
Nic I – Sobór Nicejski I (325 rok)
Nic II – Sobór Nicejski II (787 rok)
Teof – Kanony św. Teofila Aleksandryjskiego (zm. 412)
Trul – Sobór in Trullo (691-692)
Tym – Kanony św. Tymoteusza Aleksandryjskiego (zm. 385)