W różnych opracowaniach można spotkać określenia Prawosławia jako „Kościoła Zmartwychwstania” lub też „Kościoła Ducha Świętego”. Oba te określenia są zasadniczo słuszne. W tekstach roku liturgicznego nie ma ani jednego dnia, w którym nie wspominano by Zmartwychwstania Chrystusa. Dzień Pański czyli niedziela (gr. kyriake hemera, łac. Dies Dominica) w języku rosyjskim nosi nazwę voskresenie czyli zmartwychwstanie.

Zadaniem Kościoła jest aktualizowanie dla nas czynu zbawienia, dokonanego przez Chrystusa. Kościół jest więc tam, gdzie działa misterium zbawienia, gdzie biskup mocą władzy apostolskiej sprawuje Eucharystię, memoriał dzieła zbawienia. Paweł Apostoł mówi o Kościele jako o „pełni” (gr. pleroma) Chrystusa (Ef 7, 23). W Eucharystii wierni stają się Ciałem Chrystusa. Dlatego też Eucharystia jest misterium Kościoła, tajemnicą zgromadzenia i wspólnoty (gr. mysterion synakseos, mysterion koinonias).

W chrześcijaństwie możemy wyróżnić trzy kanony ksiąg Pisma Świętego. Jeśli chodzi o Stary Testament, problem dotyczy ksiąg uznawanych za kanoniczne (księgi znajdujące się w kanonie, chociaż niektóre z nich traktowane są jako apokryfy): Kościoły protestanckie wymieniają 39 ksiąg, Kościół rzymskokatolicki 46 ksiąg i Kościół prawosławny, idąc za tekstem Septuaginty (LXX), 50 ksiąg.

Można bez przesady powiedzieć, że dzięki Aleksemu Chiomiakowowi teologia rosyjska przezwyciężyła scholastykę, a tym samym okres stagnacji przejawiającej się w naśladowaniu form katolickich i protestanckich. Poza tym Chomiakow ustrzegł ruch rosyjskich słowianofilów przed popadnięciem w zwykły filetyzm i podjął trud usystematyzowania eklezjologii prawosławnej wraz z ukazaniem powszechnej roli Prawosławia.

Okres międzywojenny wyjątkowo nie sprzyjał zarówno prowadzeniu działalności misyjnej, jak i charytatywnej. Wiąże się to z podejrzliwością ówczesnych władz państwowych, które traktowały Kościół prawosławny jako spuściznę po zaborach i jako jeden z elementów zaboru rosyjskiego. Jednakże pomimo tych niesprzyjających warunków Kościół prawosławny rozwinął działalność misyjną i charytatywną.

Kosmiczny wymiar Eucharystii wypływa z jej bezpośredniej relacji do Chrystusa, który powiedział o sobie „Ja jestem światłością świata (J 8, 12; gr. to phos tou kosmou)” oraz z relacji do królestwa Bożego: „I ujrzałem niebo nowe i ziemię nową” (Ap 21, 1). W Eucharystii niebiańska rzeczywistość Chrystusa staje się naszą rzeczywistością. Od drzewa żywota w raju przez Eucharystię dochodzi się do drzewa żywota w królestwie Bożym.

Celebrowane obecnie Liturgie Kościoła prawosławnego, zasadniczo powstałe w okresie patrystycznym, są rozwinięciem liturgii Wieczernika. Ewangelie podają nam nie tylko mało danych, co do sposobu odprawiania Eucharystii, ale zawierają także pewne różnice w samym opisie Ostatniej Wieczerzy[1]. Tylko ten fakt, że w Nowym Testamencie słowa Chrystusa z Ostatniej Wieczerzy doszły do nas w czterech wariantach, wskazuje na wielość niezależnych tradycji.

Zwykle przyjmuje się, że kryzys sztuki ikony wiąże się z upadkiem warsztatu malarza i wpływami kultury zachodnioeuropejskiej, co było widoczne w XVIII-XIX wieku. Tymczasem można mówić o dwóch rodzajach „upadku” ikony, z których pierwszy wiąże się ze sposobem traktowania ikony przez wiernych. Niechęć do przedstawień sakralnych, właściwa wczesnemu chrześcijaństwu, została szybko przezwyciężona. Pojawiło się jednak nowe niebezpieczeństwo, a mianowicie narastające od IV wieku przenoszenie na chrześcijańskie obrazy religijne cech dawnych bóstw pogańskich, a nawet daleko idące przekroczenie dawnych tradycji.

Pod pojęciem „pokuty” rozumiemy ten obrzęd – lub obrzędy – przez które Kościół spełnia swoją misję odpuszczania grzechów. Obrzędy te były najbardziej niestałe w historii, w praktyce Kościoła. Jeden z nich, to znaczy spowiedź, stał się prawie że jedynym i najbardziej popularnym.

Pierwszą ważną cechą prawosławia, na którą chcę zwrócić uwagę jest ciągłe nawiązywanie do tradycji patrystycznej. W Kościele prawosławnym patrystyka jest ciągle żywa. Z czego wynika obecność tego wyjątkowego – może z wyjątkiem Kościołów przed chalcedońskich – wątku jaki jest stała konfrontacja myślą patrystyczną? Otóż wynika z tego, że w pierwszym tysiącleciu to właśnie chrześcijański Wschód był w sposób niezwykle silny naznaczony sporami teologicznymi.